Thiên lý (Telosma cordata Burm. F Merr) là loại cây thân thảo, dạng dây leo quen thuộc, thường được trồng để lấy hoa làm thực phẩm hoặc làm cây cảnh. Tuy nhiên, một phát hiện gần đây tại xã Phú Riềng, tỉnh Bình Phước đã thu hút sự chú ý khi giàn Thiên lý cho trái một cách bất thường và ổn định, mở ra khả năng về một giống cây mới đầy tiềm năng. Cây Thiên lý có thể là một bổ sung thú vị cho bộ sưu tập [cay canh bon sai] của những người đam mê thực vật, không chỉ bởi hoa thơm mà còn bởi khả năng đậu quả hiếm thấy.
Mặc dù người dân Phú Riềng cho rằng nếu không hái hoa, mọi cây thiên lý sẽ tự khắc đậu trái, thực tế cho thấy rất nhiều giàn Thiên lý trên cả nước, dù sống lâu năm, vẫn chỉ cho hoa mà không cho quả. Điều này dẫn đến nhận định rằng cây Thiên lý cho trái này có thể là một giống mới hoặc một biến thể gen đặc biệt.
Đặc Điểm Nhận Dạng Giống Thiên Lý Cho Trái
Qua quan sát và so sánh với các cây Thiên lý thông thường chỉ cho hoa, giống cây cho trái này thể hiện nhiều khác biệt rõ rệt về hình thái. Đây là cơ sở khoa học quan trọng để phân loại và nhân rộng giống cây này.
So sánh Đặc điểm Lá và Lóng
- Lóng: “Lóng” (phân đoạn ra lá từ thân, cành) của cây Thiên lý cho trái ngắn hơn đáng kể so với giống chỉ cho hoa.
- Lá: Lá dày hơn, xanh đậm hơn và đặc biệt là gân lá cứng cáp, nổi rõ hơn, tạo cảm giác mạnh mẽ và chắc chắn hơn về mặt cấu trúc.
So sánh Đặc điểm Hoa và Chùm Hoa
Sự khác biệt rõ ràng nhất nằm ở hoa và cách chúng mọc thành chùm.
- Hoa: Hoa của Thiên lý cho trái có 5 cánh, màu vàng đậm với viền vàng nhạt, khi nở có hình dáng tròn tương tự như hoa mai, khác biệt với hoa Thiên lý lấy hoa có cánh nhỏ, dài và màu xanh vàng.
- Chùm hoa: Mỗi chùm Thiên lý cho trái thường chỉ mang 5-7 hoa, ít hơn nhiều so với giống lấy hoa (thường 10-15 hoa). Tuy nhiên, trên trục hoa vẫn tiếp tục ra hoa nhiều đợt. Việc hỗ trợ cho sự phát triển của dây leo là cần thiết, tương tự như việc [Xử lý lũa thủy sinh] để tạo giá thể cho cây.
Hình thái Quả Thiên Lý
Quả là điểm khác biệt hoàn toàn. Trái Thiên Lý có hình mũi mác hoặc hình thoi, với 4 cạnh sống mờ, dài khoảng 18-20 cm, màu xanh đậm.
- Ruột quả: Ruột rỗng, chứa nhiều dải hạt dẹt. Hạt có màu trắng khi non và chuyển sang màu vàng nâu nhạt khi chín. Các dải hạt được nối với trục tâm quả bởi những tua màu trắng.
- Vị trí trồng: Để hỗ trợ sự phát triển của cây và quả, có thể cân nhắc sử dụng các loại vật liệu trang trí như [đá da voi] để tạo cảnh quan độc đáo, mặc dù Thiên lý thường được trồng trên giàn.
Quy trình Đậu Trái và Thu Hoạch
Theo quan sát thực tế, nếu mục đích là lấy trái thì không nên hái hoa.
- Thời điểm đậu trái: Cây ra hoa nhiều vào đầu mùa mưa (khoảng tháng 4 – 5), khi đất được tưới no nước. Điều này cho thấy chất lượng nước và độ ẩm đóng vai trò quan trọng, giống như việc sử dụng [máy lọc nước bể cá] để duy trì môi trường sống lý tưởng.
- Tỷ lệ đậu quả: Mỗi chùm hoa chỉ đậu khoảng 2 trái, rất ít chùm đậu 1-3 trái.
- Thu hoạch: Quả có thể thu hoạch làm thực phẩm sau khoảng 3 tháng kể từ khi đậu trái. Quả chín hoàn toàn vào khoảng tháng 11 – 12, khi đó cây rụng lá nhiều và khả năng ra ngọn kém.
Kỹ thuật Nhân Giống và Tiềm năng Ứng dụng
Theo kinh nghiệm dân gian, muốn cây Thiên lý có trái thì phải trồng bằng hạt của trái chín khô (nhân giống hữu tính). Tuy nhiên, trường hợp của ông Dần cho thấy một phương pháp nhân giống khác:
- Nhân giống vô tính (Giâm cành): Bằng cách giâm đoạn dây được cắt từ cây mẹ cho trái, cây con vẫn phát triển và cho trái. Điều này khẳng định cách nhân giống vô tính đối với giống Thiên lý cho trái là khả thi, mang ý nghĩa lớn trong việc ổn định chất lượng và chủ động sản xuất đại trà.
Hiện tại, việc nghiên cứu về chất lượng quả và thời gian cây con gieo từ hạt đến khi ra hoa vẫn cần được làm rõ. Tuy nhiên, thành công trong việc nhân giống hữu tính bằng giâm cành đã mở ra cơ hội để ổn định chất lượng, phục vụ sản xuất đại trà và thương phẩm giống Thiên lý độc đáo này.
Tài liệu tham khảo:
- KHPTO (Thông tin khoa học và thực tiễn) – Tác giả ẩn danh (2012). Phát hiện Thiên lý cho trái lạ.