Đậu ma, còn được biết đến với tên gọi phổ biến hơn là Thảo quyết minh, là một loại dược liệu quý trong dân gian, thuộc họ Đậu (Fabaceae), thường được biết đến với tên gọi là Lạc giới, Hạt muồng hoặc Giả lục đậu. Theo ghi chép trong các tài liệu cổ của Y học cổ truyền, loại thảo dược tự nhiên này có tính bình, vị mặn, và mang lại nhiều lợi ích sức khỏe như sáng mắt, trừ phong, thanh can và ích thận.
Với những đặc tính dược lý này, Đậu ma từ lâu đã được nhân dân sử dụng làm thuốc chữa các bệnh liên quan đến thị lực. Bên cạnh đó, chúng còn được dùng làm thuốc bổ, thuốc nhuận tràng, giúp cải thiện hiệu quả các chứng táo bón. Đậu ma không chỉ là một vị thuốc dân dã mà còn là một loại cây quen thuộc trong các bài thuốc cổ truyền. Mặc dù trang bán cây kiểng Thủy Sinh 24H tập trung vào cây cảnh, nhưng việc hiểu rõ về các loại cây cỏ và dược liệu cũng là kiến thức hữu ích cho cộng đồng yêu thực vật.
I. Tổng Quan Về Cây Đậu Ma (Thảo Quyết Minh)
1. Đặc Điểm Thực Vật và Tên Gọi
Thảo quyết minh là loại cây thân thảo leo, với các nhánh nhỏ và thường có lông màu vàng mọc ngược. Cây có chiều cao trung bình khoảng 0.3 – 0.9 mét, cá biệt có thể cao đến 1.5 mét.
- Tên khác: Giả lục đậu, Lạc giới, Thảo quyết minh, Giả hoa sinh, Hạt muồng.
- Tên Khoa Học: Pueraria phaseoloides (Roxb.) Benth (Tuy nhiên, trong YHCT, các tác dụng được mô tả thường thuộc về chi Senna/Cassia tora).
- Họ: Đậu (Fabaceae).
Lá cây là lá kép mọc so le, thường có 2 – 4 đôi lá chét. Lá chét có hình bánh bò hoặc hình trứng ngược, dài từ 6 – 12 cm, rộng 15 – 25 mm, và có lông cả hai mặt. Hoa của Thảo quyết minh mọc thành chùm ở nách lá, có chiều dài lên đến 30 cm, với màu tím đặc trưng. Quả có hình trụ, dài khoảng 8 – 9 cm, mỗi quả chứa khoảng 13 – 15 hạt.
Đậu ma
2. Phân Bố, Thu Hái và Chế Biến
Thảo quyết minh phân bố rộng rãi tại nhiều quốc gia Đông Nam Á như Việt Nam, Trung Quốc, Malaysia và Ấn Độ. Ở Việt Nam, loài thảo dược này thường mọc nhiều ở các khu vực bờ suối, vùng rừng núi thưa, bờ rào hoặc ven đường đi. Ngày nay, Đậu ma cũng được trồng tại một số cơ sở để làm thuốc.
- Bộ phận dùng: Toàn thân, nhưng hạt (quả chín) là bộ phận được dùng phổ biến nhất.
- Thu hái và Chế biến: Quả chín được thu hái, phơi khô, sau đó đập lấy hạt. Hạt Thảo quyết minh tiếp tục được phơi khô để bảo quản và sử dụng dần.
Quả đậu ma
II. Dược Tính và Công Dụng Trong Y Học Cổ Truyền
1. Tính Vị, Quy Kinh và Tác Dụng Chính
Trong Y học cổ truyền, Đậu ma là vị thuốc có dược tính rõ ràng, mang lại nhiều lợi ích trong điều trị bệnh:
- Tính vị: Tính bình, vị mặn.
- Qui kinh: Đi vào kinh Thận và Can.
- Tác dụng: Ích thận, Thanh can, Sáng mắt, Nhuận tràng, Thông tiện.
Nhờ những tác dụng này, Đậu ma được chỉ định để điều trị nhiều chứng bệnh:
- Chữa đại tiện táo bón.
- Điều trị đau nhức đầu.
- Cải thiện tình trạng mắt đỏ, chảy nhiều nước mắt.
- Điều trị thong manh có màng, quáng gà, hoặc đục thủy tinh thể.
- Trị bệnh hắc lào, chàm mặt ở trẻ em.
- Chữa mụn nhọt, viêm loét ngoài da.
2. Cách Dùng và Liều Lượng
Đậu ma có thể dùng dưới nhiều dạng như thuốc đắp ngoài da, thuốc bột, thuốc viên, hoặc sắc uống trong. Liều dùng hằng ngày thường dao động từ 5 – 10 gram. Tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe cụ thể, bác sĩ có thể chỉ định liều lượng và thời gian sử dụng khác nhau.
Bài thuốc sắc từ đậu ma
III. Các Bài Thuốc Chữa Bệnh Hiệu Quả Từ Đậu Ma
Theo kinh nghiệm dân gian, Đậu ma được kết hợp với các vị thuốc khác để tạo thành nhiều bài thuốc quý:
1. Điều Trị Táo Bón và Ổn Định Huyết Áp
Sử dụng 50 gram hạt Đậu ma, 10 gram Cam thảo và 40 gram Hoa hòe. Cho tất cả vào ấm và sắc chung với 1.5 lít nước cho tới khi cô cạn còn khoảng 800 ml. Chia phần nước thuốc này ra uống trong ngày. Để đạt kết quả trị liệu tốt nhất, nên uống thuốc liên tục trong khoảng 10 ngày. Để điều trị táo bón và cao huyết áp, một số bài thuốc dân gian sử dụng hạt Đậu ma kết hợp với các loại bông phát tài tự nhiên khác để tăng cường công dụng.
2. Chữa Các Bệnh Về Mắt (Quáng Gà, Đau Mắt Đỏ)
Chuẩn bị 16 gram hạt Đậu ma đã sao vàng, 16 gram Thăng ma, 12 gram Cỏ dùi trống, 12 gram Chi tử, 8 gram Long đởm thảo, 8 gram Hoa cúc vàng, 16 gram Sài đất và 8 gram Sài hồ. Mỗi ngày sắc uống một thang. Kiên trì sử dụng cho đến khi triệu chứng bệnh thuyên giảm dần.
- Lưu ý cho Đục thủy tinh thể lâu ngày: Thêm 12 gram Hoài sơn, 12 gram Sen thì, 16 gram Thục địa, 12 gram Đương quy và 8 gram hạt Trái gấc (đã đốt và tán nhuyễn). Lưu ý hạt gấc có độc tính, cần đốt trước khi dùng để giảm độc.
3. Hỗ Trợ Điều Trị Mất Ngủ và Cao Huyết Áp
Sử dụng 15 gram Đậu ma, 5 gram Hoàng bá và 3 gram Long đởm thảo sắc chung với 300 ml nước, cô cạn còn 150 ml. Lọc lấy nước thuốc và chia làm 3 lần uống trong ngày. Ngoài ra, cách đơn giản hơn là rang đen hạt Đậu ma rồi pha nước uống như trà, giúp chữa chứng mất ngủ và ổn định huyết áp. Việc chăm sóc các loại cây trong nhà như cây vạn lộc thủy sinh cũng có thể giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ.
4. Chữa Mụn Nhọt và Hắc Lào Ngoài Da
- Chữa mụn nhọt ở trẻ em: Dùng một nắm dây Đậu ma tươi đem sắc lấy nước uống. Có thể dùng nước sắc này để rửa mụn hoặc giã nát lá đắp trực tiếp lên nốt mụn 2 – 3 lần mỗi ngày để giảm sưng, giảm đau.
- Điều trị Hắc lào: Dùng 20 gram Đậu ma ngâm trong 5 ml giấm và 50 ml rượu 40 độ trong khoảng 10 ngày. Sau đó dùng bôi lên vùng da bị hắc lào 2 lần mỗi ngày. Trước khi bôi cần vệ sinh sạch sẽ bằng nước muối sinh lý hoặc xà phòng sát khuẩn. Bạn có thể tìm thấy các loại cây trồng tương tự tại tiệm cây cảnh uy tín và tham khảo thêm về các bài thuốc dân gian.
IV. Lưu Ý Quan Trọng Khi Sử Dụng Đậu Ma
Đậu ma mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, đặc biệt là khả năng làm sáng mắt và hỗ trợ đại tiện dễ dàng. Tuy nhiên, người sử dụng cần lưu ý một số điều sau:
- Chống chỉ định: Người bị tiêu chảy không nên sử dụng Thảo quyết minh để tránh làm tình trạng bệnh thêm trầm trọng.
- Thời gian sử dụng: Không nên sử dụng dược liệu này thường xuyên hoặc kéo dài. Đậu ma có tính lợi tiểu mạnh, có thể gây mất nước và mất chất dinh dưỡng, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe nếu dùng quá liều hoặc dùng lâu ngày.
Việc sử dụng bất kỳ loại dược liệu nào cũng cần có sự tư vấn của chuyên gia y tế hoặc bác sĩ Y học cổ truyền. Bên cạnh đó, việc chăm sóc cây trồng nói chung cũng cần có kiến thức, ví dụ như cách xử lý khi cây phát tài núi bị thối ngọn, để đảm bảo sự phát triển khỏe mạnh và không gây ảnh hưởng đến môi trường sống.
Tài liệu tham khảo:
- Dựa trên các tài liệu Y học cổ truyền ghi chép về vị thuốc Thảo quyết minh (Cassia tora L.).
- Các bài thuốc dân gian được tổng hợp từ kinh nghiệm truyền miệng và sách y học cổ truyền.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương – Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
facebook.com/BVNTP
youtube.com/bvntp