Thế giới thủy sinh luôn ẩn chứa vô vàn điều kỳ thú, đặc biệt là những loài sinh vật có khả năng thích nghi phi thường với môi trường sống. Khi nhắc đến cá, chúng ta thường nghĩ ngay đến hình ảnh bơi lội, nhưng bạn có biết rằng có những loài cá hoặc lưỡng cư thủy sinh lại sở hữu “đôi chân” và có thể di chuyển trên cạn hoặc đáy biển một cách ngoạn mục? Đây chính là nhóm sinh vật độc đáo, thường được gọi chung là các loài Cá Có Chân hoặc cá biết đi.
Với vai trò là chuyên gia về thủy sinh, Thủy Sinh 24H sẽ giới thiệu đến bạn 5 loài sinh vật đặc biệt, sở hữu khả năng di chuyển khác lạ này, từ loài đặc hữu của Việt Nam cho đến những “quái vật” kỳ lạ dưới đại dương, giúp bạn mở mang kiến thức về môi trường thủy sinh [cây thủy sinh trong nhà] và đa dạng sinh học.
1. Cá Cóc Việt Nam (Tylototriton vietnamensis)
Cá cóc Việt Nam, với tên khoa học là Tylototriton vietnamensis, là một loài sa giông đặc hữu chỉ tìm thấy ở Việt Nam. Chúng là đại diện tiêu biểu cho nhóm lưỡng cư có khả năng di chuyển bằng bốn chi, giống như những chiếc chân nhỏ.
Loài cá cóc này có thân hình dài, bốn chân và một chiếc đuôi dẹt bên. Chiều dài trung bình của chúng khoảng 5 cm, với đầu dẹt, mõm ngắn và làn da sần sùi. Chân trước của chúng có bốn ngón và chân sau có năm ngón, giúp chúng bò và di chuyển trên các bề mặt ẩm ướt.
Cá cóc Việt Nam được phân bố tại các khu vực núi rừng ở độ cao 250-300m thuộc các tỉnh như Văn Bàn (Lào Cai), Nguyên Bình (Cao Bằng), Lục Nam (Bắc Giang) và Quế Phong (Nghệ An). Chúng sinh sống trong các vực nước ao, vũng có nhiều bùn và lá mục, cũng như trong rừng kín tán. Thức ăn của chúng chủ yếu là giun, côn trùng và các loài động vật không xương sống khác.
Cá cóc Việt Nam đang ở môi trường sống ẩm ướt
Hiện tại, loài lưỡng cư [ếch mưa sa mạc] độc đáo này đang đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng, được xếp vào hạng nguy cấp trong Sách Đỏ do diện tích phân bố rất hẹp. Việc bảo vệ loài sinh vật này là vô cùng cần thiết để đảm bảo sự tồn tại của chúng trong tương lai.
2. Cá Thòi Lòi – “Vua Bùn Lầy” (Periophthalmodon schlosseri)
Cá thòi lòi, còn được gọi là cá leo cây, có tên khoa học là Periophthalmodon schlosseri, là một loài cá thuộc họ Oxudercidae. Đây là một trong những loài cá nổi tiếng nhất với khả năng “đi bộ” và sống sót trên cạn.
Chúng phân bố rộng rãi ở khu vực cửa sông, hạ lưu sông và biển trong các vùng nhiệt đới như Đông Nam Á (Việt Nam, Thái Lan, Indonesia, Malaysia, Philippines, v.v.). Cá thòi lòi thường sống tại các bãi lầy ở cửa sông, trong rừng ngập mặn. Chúng di chuyển trên mặt bùn khá nhanh và có thể nhảy nhót, sử dụng vây ngực khỏe để làm chân chèo.
Điểm đặc biệt nhất là chúng có hệ thống hô hấp bằng phổi, cho phép chúng có thể thở trên cạn. Khi thủy triều xuống, chúng sẽ ra khỏi hang hốc để tìm kiếm thức ăn. Khi trưởng thành, cá thòi lòi có thể đạt kích thước khoảng 27cm.
Cá thòi lòi sử dụng vây để di chuyển trên bùn lầy
Ở Đồng bằng Sông Cửu Long, cá thòi lòi được chia làm hai loại: loại sống trong sông (thịt tanh, kích thước nhỏ) và loại sống ở cửa sông trong rừng ngập mặn (thịt dai, thơm ngon hơn) và được người dân ưa thích để chế biến các món ăn như kho tiêu, nướng hay làm gỏi.
3. Axolotl – Kỳ Giông Mexico (Ambystoma mexicanum)
Kỳ giông Mexico, hay còn gọi là Axolotl, là một loài kỳ giông đặc biệt có tên khoa học là Ambystoma mexicanum. Loài này nổi tiếng trong giới thủy sinh và khoa học nhờ đặc điểm không trải qua quá trình biến thái, chúng vẫn giữ nguyên các tính năng của con non (như mang ngoài) ngay cả khi đã trưởng thành.
Ban đầu, Axolotl được phát hiện ở các hồ nước tại Thung lũng Mexico, ví dụ như Hồ Xochimilco. Sự khác biệt so với các loài lưỡng cư khác là chúng vẫn sống dưới nước và giữ nguyên tính năng mang.
Cá kỳ nhông Mexico Axolotl với bộ mang đặc trưng
Loài này được sử dụng rộng rãi trong các nghiên cứu khoa học nhờ khả năng tái tạo các chi bị mất một cách đáng kinh ngạc. Tuy nhiên, kỳ giông Mexico hoang dã đã gần như tuyệt chủng vào năm 2010 do ô nhiễm và sự phát triển đô thị. Hiện nay, chúng được IUCN đánh giá là loài cực kỳ nguy cấp trong tự nhiên.
Bạn có thể tìm mua Axolotl nuôi làm chậu cảnh mini [chậu cây mini] trong bể thủy sinh, nhưng cần đảm bảo môi trường nước sạch và nhiệt độ phù hợp.
4. Cá Chào Mào Gai (Satyrichthys rieffeli)
Cá chào mào gai (Satyrichthys rieffeli) là một loài cá thuộc họ Peristediidae. Đúng như tên gọi, chúng có hình dáng bên ngoài khá gai góc và là một sinh vật đáy (sống ở đáy biển).
Loài cá này có kích thước lớn nhất là 28 cm và phân bố chủ yếu tại các vùng biển ấm áp nhiệt đới như Nhật Bản, Đài Loan, Biển Đông, Indonesia và Australia. Chúng thường xuất hiện dọc theo các bờ biển, dốc lục địa và khu vực đảo.
Cá chào mào gai là sinh vật đáy đặc trưng, tồn tại bằng cách di chuyển trên hai vây ngực linh hoạt của mình. Những chiếc vây ngực này đã tiến hóa thành các ngạnh, cho phép chúng “đi” dễ dàng trên nền cát hoặc đá dưới đáy biển, giống như các sinh vật có chân.
Cá chào mào gai đang di chuyển dưới đáy biển
Mặc dù có khả năng di chuyển linh hoạt trên đáy, chúng vẫn là sinh vật biển và có khả năng sống trong môi trường nước mặn.
5. Cá Dơi Môi Đỏ (Ogcocephalus darwini)
Cá dơi môi đỏ (Ogcocephalus darwini) là một loài cá thuộc họ Ogcocephalidae, nổi tiếng với vẻ ngoài cực kỳ độc đáo và đôi môi màu đỏ rực.
Chúng thường sống ở vùng biển nhiệt đới, đặc biệt là tại quần đảo Galapagos, Ecuador. Điều đặc biệt về cá dơi môi đỏ là chúng không bơi lội giỏi, thay vào đó, chúng di chuyển bằng cách sử dụng các vây ngực đã biến đổi, gần giống như chân, để “đi bộ” trên đáy biển.
Thức ăn chính của chúng gồm các loài cá, tôm và giáp xác. Đôi môi đỏ của chúng được cho là có thể sử dụng để thu hút bạn tình hoặc như một “vũ khí” để thu hút con mồi. Khi trưởng thành, vây lưng của cá dơi môi đỏ sẽ phát triển thành những mấu gai.
Sự kết hợp giữa vẻ ngoài kỳ dị, đôi môi nổi bật và khả năng đi bộ dưới đáy biển đã khiến cá dơi môi đỏ trở thành một trong những sinh vật biển kỳ lạ và được quan tâm nhất.
Kết Luận
Từ Cá cóc Việt Nam đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng cho đến Cá dơi môi đỏ với đôi môi “gợi cảm” độc nhất vô nhị, các loài cá có chân này đã minh chứng cho sự đa dạng và khả năng tiến hóa không ngừng của thế giới tự nhiên. Khả năng sử dụng các chi hoặc vây biến đổi để di chuyển trên cạn hoặc đáy biển là một đặc điểm sinh học ấn tượng, giúp chúng tồn tại trong những môi trường khắc nghiệt.
Với người chơi thủy sinh, việc tìm hiểu về các loài sinh vật độc đáo này không chỉ là mở rộng kiến thức mà còn là ý thức về tầm quan trọng của việc bảo tồn đa dạng sinh học. Hãy tiếp tục khám phá và chung tay bảo vệ môi trường sống của những sinh vật quý hiếm này, có thể bắt đầu bằng việc tìm hiểu cách chăm sóc các loại cây như dương xỉ cảnh [cây dương xỉ cảnh] trong hồ thủy sinh của bạn.