Bọ Ba Thùy, hay còn gọi là Trilobita, là nhóm động vật chân khớp biển cổ đại đã tuyệt chủng, nổi tiếng là một trong những loài hóa thạch quan trọng nhất trên Trái Đất. Chúng thống trị các đại dương từ kỷ Cambri (khoảng 521 triệu năm trước) cho đến khi tuyệt chủng vào cuối kỷ Permi. Việc nghiên cứu bọ ba thùy không chỉ giúp các nhà khoa học hiểu rõ hơn về sự tiến hóa của động vật chân khớp mà còn cung cấp những bằng chứng lịch sử địa chất vô giá về sự hình thành các vùng đất cổ.
Đặc điểm sinh học và cấu tạo độc đáo của Trilobita
Bọ Ba Thùy có thân hình dẹt, gần hình bầu dục và được bảo vệ bởi một bộ giáp chitin cứng chắc. Tên gọi “Ba Thùy” xuất phát từ đặc điểm cơ thể chúng bị chia thành ba thùy dọc bởi hai rãnh sâu rõ rệt: thùy giữa dày hơn hai thùy bên.
Cơ thể Bọ Ba Thùy được cấu tạo thành ba phần chính theo chiều ngang:
- Phần Đầu (Cephalon): Hình bán nguyệt.
- Phần Thân (Thorax): Gồm nhiều đốt khớp linh hoạt, cho phép chúng cuộn tròn để tự vệ.
- Phần Đuôi (Pygidium): Gồm một số đốt bất động, đôi khi kết thúc bằng một gai đuôi nhọn.
Chúng là một trong những loài thạch xương bồ lâu đời nhất, sự đa dạng về hình thái giúp chúng thích nghi với nhiều môi trường sống khác nhau trong đại dương cổ đại.
Lối sống đa dạng trong môi trường biển cổ
Các nhà khoa học đã phân loại Trilobita dựa trên nhiều kiểu sống khác nhau, tương tự như các loài động vật chân khớp biển hiện đại. Một số nhóm sống bám đáy, tích cực săn mồi hoặc ăn xác chết. Nhiều loài lại có lối sống ăn lọc (filter feeders), thu thập thức ăn từ nước, đóng vai trò như hệ thống vật liệu lọc bể cá tự nhiên của đại dương cổ đại. Ngoài ra, một số ít loài sống trong tầng mặt nước, chuyên ăn sinh vật phiêu sinh.
Mối liên hệ di truyền với Sam biển (Limulida)
Mặc dù Bọ Ba Thùy đã tuyệt chủng, nhưng ở các vùng biển Việt Nam vẫn còn tồn tại một nhóm động vật được cho là phát sinh từ tổ tiên chung với Trilobita vào kỷ Ordovic: Bộ Sam (Limulida).
Cấu trúc cơ thể Sam mang nhiều nét nguyên thủy tương đồng với Bọ Ba Thùy. Cơ thể Sam cũng được chia thành ba phần rõ rệt: phần đầu ngực hình móng ngựa rộng lớn, thân giữa thu hẹp dần và thân cuối (gai đuôi). Gai đuôi dài và nhọn không chỉ giúp con vật di chuyển nhanh chóng mà còn là công cụ quan trọng để lật ngược cơ thể khi bị ngã ngửa trên cát. Mặc dù Sam biển là sinh vật hoang dã, hình dáng nguyên thủy của chúng có thể gợi lên cảm hứng về việc kiến tạo một bể cá đẹp tái hiện môi trường biển cổ.
Khám phá hóa thạch Bọ Ba Thùy tại Cao nguyên đá Đồng Văn
Hóa thạch Bọ Ba Thùy đã được tìm thấy tại nhiều khu vực địa chất nổi tiếng trên thế giới như Morocco, Canada hay Cộng hòa Séc.
Tại Việt Nam, Cao nguyên đá Đồng Văn – Công viên Địa chất Toàn cầu UNESCO – là nơi ghi nhận những phát hiện quan trọng. Hóa thạch bọ ba thùy lần đầu tiên được tìm thấy trong đá vôi phong hóa tại chân Cột cờ Lũng Cú. Sau đó, các nhà khoa học còn phát hiện thêm nhiều mẫu vật nguyên vẹn tại các khu vực Lũng Pù và Cán Chu Phìn (huyện Mèo Vạc).
Việc phát hiện hóa thạch này tại vùng đất phía Bắc, nơi có hệ thực vật độc đáo như cây sang đỏ và những trầm tích cổ đại, chứng minh sự tồn tại lâu đời của các loài động vật không xương sống trên Công viên Địa chất. Các mẫu hóa thạch nguyên vẹn được bảo quản kỹ lưỡng, quý giá như những mẫu vật trưng bày tinh xảo trên đĩa thủy tinh, đóng vai trò là thước đo lịch sử hình thành và biến đổi của vùng đất cực Bắc Việt Nam qua hàng triệu năm.
Mẫu hóa thạch Bọ Ba Thùy được tìm thấy tại khu vực Lũng Cú, Cao nguyên đá Đồng Văn, Hà Giang, đánh dấu cột mốc quan trọng về lịch sử địa chất Việt Nam.
Kết luận
Bọ Ba Thùy không chỉ là những hóa thạch đẹp về mặt hình thái mà còn là chìa khóa để giải mã các bí ẩn về lịch sử tiến hóa và địa chất. Sự hiện diện của chúng tại Cao nguyên đá Đồng Văn là minh chứng hùng hồn cho sự đa dạng sinh học cổ đại của Việt Nam. Việc bảo tồn và nghiên cứu các di sản hóa thạch này là vô cùng cần thiết để tiếp tục khám phá những chương còn ẩn giấu trong cuốn sách lịch sử tự nhiên của chúng ta.
Tài liệu tham khảo
- BQL Công viên địa chất (Sưu tầm)