Khi nhắc đến hồ thủy điện Sơn La, ngoài vẻ đẹp hùng vĩ của cảnh quan, nơi đây còn được biết đến là nguồn lợi thủy sản dồi dào, mang lại sinh kế cho hàng ngàn hộ dân. Trong số các loài thủy sản, Cá Tép Dầu là một cái tên nổi bật, không chỉ là đặc sản ẩm thực mà còn là một nguồn tài nguyên có giá trị đối với ngành thủy sinh và cá cảnh.
Trước đây, việc đánh bắt cá tép dầu chủ yếu phục vụ nhu cầu sinh hoạt tại địa phương. Tuy nhiên, kể từ khi lòng hồ thủy điện Sơn La tích nước, điều kiện thuận lợi đã mở ra cơ hội thương mại hóa loài cá nhỏ bé này. Mặc dù nhỏ, chỉ bằng 2 đến 3 đầu ngón tay, nhưng cá tép dầu đã được người dân tại Quỳnh Nhai (Mường Giàng) chế biến thành sản phẩm khô, trở thành một thương hiệu thủy sản có tiếng thuốc trị nấm nhờ quy trình quản lý môi trường và chất lượng được kiểm soát.
Lòng hồ thủy điện Sơn La ở Quỳnh Nhai không chỉ là điểm du lịch hấp dẫn
I. Đặc Điểm Sinh Học và Giá Trị Kinh Tế của Cá Tép Dầu
1. Kích Thước và Phân Bố
Cá tép dầu là loài cá nước ngọt có kích thước khiêm tốn, thân mỏng, nhỏ gọn, rất phổ biến tại khu vực lòng hồ thủy điện Sông Đà, đặc biệt là tỉnh Sơn La. Với kích thước này, cá tép dầu trong trạng thái tươi sống hoàn toàn có thể được xem xét như một loại mồi tươi hoặc nguồn thức ăn tự nhiên giàu dinh dưỡng cho các loài cá cảnh lớn, đặc biệt là cá săn mồi.
Việc khai thác hiệu quả đã dẫn đến sự ra đời của các mô hình kinh tế tập thể. Năm 2017, Hợp tác xã (HTX) Thái Tuấn được thành lập bởi 8 hộ dân tại xóm 1, xã Mường Giàng, do chị Đinh Thị Yến làm Giám đốc, với mục tiêu xây dựng thương hiệu cho sản phẩm cá tép dầu khô con bo bo. Hiện nay, HTX bán ra thị trường trung bình khoảng 3 tấn cá khô mỗi năm, khẳng định giá trị kinh tế bền vững của loài cá này.
Nguồn lợi thủy sản phong phú từ lòng hồ thủy điện Sông Đà
2. Quy Trình Chế Biến Đặc Sản Cá Tép Dầu Khô
Quá trình chế biến cá tép dầu khô đòi hỏi sự tỉ mỉ và tốc độ, do thân cá mỏng và dễ bị phân hủy nhanh chóng sau khi đánh bắt.
- Sơ chế: Cá được mổ bằng dao nhỏ, sắc từ phần lưng, loại bỏ đầu và ruột, sau đó rửa sạch và để ráo nước.
- Ướp gia vị: Cá được ướp ngay lập tức với các loại gia vị đặc trưng của địa phương như ớt tươi, đường, muối, sa tế. Việc tẩm ướp này giúp cá ngấm gia vị trong khoảng 15 phút.
- Phơi khô: Cá được dàn đều trên các tấm phên làm bằng tre, căng lưới và phơi nắng từ 2 đến 4 ngày, tùy thuộc vào điều kiện thời tiết.
Trung bình, 5 kg cá tép dầu tươi sẽ chế biến được 1 kg cá khô. Sản phẩm hoàn thiện có giá bán khoảng 300.000 VNĐ/kg và được thành viên HTX nhận xét là rất giống với “cá ba chỉ vàng” về hình thức.
Người dân đánh bắt cá tép dầu trên hồ Sông Đà
Cá tép dầu không lớn, chỉ bằng 2 đến 3 đầu ngón tay
II. Tiềm Năng và Định Hướng Phát Triển Thương Hiệu Sông Đà
1. Khẳng Định Chất Lượng OCOP 4 Sao
Năm 2019, HTX Thái Tuấn đã tham gia Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm (OCOP)” và được các cơ quan chuyên môn hỗ trợ chuyển giao khoa học kỹ thuật, quảng bá, giới thiệu sản phẩm. Sản phẩm cá tép dầu khô của HTX đã được đánh giá đạt tiêu chuẩn OCOP 4 sao cấp tỉnh. Điều này không chỉ nâng cao uy tín mà còn tạo điều kiện để sản phẩm tiếp cận các thị trường lớn hơn.
Chất lượng và thương hiệu của cá tép dầu khô đã giúp gia đình các thành viên HTX có nguồn thu nhập ổn định. Hiện tại, sản phẩm đang được bày bán tại nhiều tỉnh thành như Hà Nội, Thái Nguyên, Hưng Yên, và được giới thiệu trên các sàn giao dịch thương mại điện tử, cho thấy tiềm năng mở rộng không chỉ trong lĩnh vực ẩm thực mà còn có thể mở ra những hướng đi mới trong việc cung cấp nguồn dinh dưỡng cao cho các loài cá cảnh cá chuột panda.
Thành viên HTX Thái Tuấn sơ chế cá tép dầu sau khi thu hoạch
Cá tép dầu được ướp gia vị đặc trưng của địa phương trước khi phơi khô
Thành viên HTX dàn cá lên phên để phơi nắng
2. Tầm Nhìn Thương Hiệu Cá “Sông Đà”
Cá tép dầu khô đã chuyển mình từ một sản phẩm đặc trưng của đồng bào dân tộc Thái Quỳnh Nhai thành một sản phẩm thủy sản lợi thế của địa phương. Để sản phẩm đứng vững trên thị trường, HTX Thái Tuấn mong muốn nhận được sự quan tâm hỗ trợ vốn vay ưu đãi, tổ chức các hoạt động trưng bày, giới thiệu sản phẩm vào các hệ thống siêu thị, cửa hàng kinh doanh nông sản, thực phẩm an toàn.
Mục tiêu cuối cùng là quảng bá, đưa sản phẩm vươn ra thị trường toàn quốc, từng bước khẳng định thương hiệu cá “Sông Đà” Sơn La, mang lại giá trị kinh tế cao và bảo tồn nguồn lợi thủy sản bền vững.
Sản phẩm cá tép dầu khô đã hoàn thành của HTX Thái Tuấn
Thành viên HTX đóng gói sản phẩm cá tép dầu khô
Kết Luận
Cá tép dầu không chỉ là một đặc sản ẩm thực quý giá của Sơn La mà còn là minh chứng cho tiềm năng kinh tế và sự phong phú của nguồn lợi thủy sản hồ Sông Đà. Từ góc độ thủy sinh, loài cá này đại diện cho một nguồn protein tự nhiên, giàu dinh dưỡng, có thể được khai thác như một thức ăn bổ sung tuyệt vời cho các loài cá cảnh cần hàm lượng đạm cao. Với sự phát triển của thương hiệu OCOP 4 sao và nỗ lực của các HTX, cá tép dầu xứng đáng được cộng đồng thủy sinh Việt Nam tìm hiểu và sử dụng như một phần của chuỗi cung ứng thức ăn tự nhiên, chất lượng cao. Hãy tiếp tục theo dõi Thủy Sinh 24H để khám phá thêm về các nguồn thức ăn và loài thủy sinh bản địa có giá trị khác!
Tài liệu tham khảo:
- Nguồn tin về kinh tế – xã hội địa phương Sơn La (Báo Sơn La, 2021)
- Thông tin từ Hợp tác xã Thái Tuấn (Mường Giàng, Quỳnh Nhai, Sơn La)
- Chương trình OCOP tỉnh Sơn La